نکته نگار

گزارشی از شیوه حکمرانی در مدینة النبی ؛  استفاده از نیروهای تازه مسلمان برای مبارزه با شرک و بت پرستی 

با  گسترش اسلام در شبه جزیره عربستان و اوج گرفتن  مبازات میدانی با شرک و بت پرستی در نقاط مختلف ، پیامبر اعظم (ص) برای اداره امور و ادامه مبارزه، به نیروهای مختلفی نیاز داشتند. یکی از ابتکارات ایشان در رویارویی با این چالش جدید، بکارگیری تازه مسلمانان در این عرصه ها بود. همراه بردن مکیان تازه مسلمان پس از فتح مکه به جنگ طائف از نمونه های مشهور این سیره پیامبر (ص) است. بکارگیری ابوسفیان در مأموریت گرفتن زکات از برخی قبایل در سال دهم هجری نمونه دیگری از استخدام تازه مسلمانان برای اداره امور است.

نمونه دیگر (1) بکارگیری جریر بن عبدالله بجیلی در مبارزه با بت پرستان بود. وی در سال دهم هجری، به همراهی 150 نفر از قبیله خود به مدینه آمدند و با پیامبر (ص) بیعت کرده و مسلمان شدند. پس از این بیعت، پیامبر(ص) از او پرسید اوضاع و احوال مردمان مسیری که آمدید چطور بود او در پاسخ گفت همگی اسلام آورده اند بجز فلان قبیله که هنوز بت دارند و بت پرستی آنها برپاست. پیامبر (ص) از او خواستند با همراهی گروهی به جنگ آن قبیله بت پرست بروند و بت معروف آنها را بشکنند. وی نیز با یک گروه دویست نفری آن جا رفتند و بت آن قبیله را شکستند و پس از بازگشت به مدینه، خبر اسلام آوردن آن قبیله را به ایشان رساندند.

بکارگیری «جریر» در همان دیدار نخست اسلام آوردنش، برای مأموریت «بت شکنی» از نمونه تدابیر اثرگذار در گسترش اسلام بود. به نظر می رسد امور ذیل در این تدبیر، مورد توجه بوده اند؛ 

- اسلام، در بستر جامعه جاهلی و بدوی عرب که بی بهره از ساختار و شبکه های حکومتی ، اجتماعی و مذهبی بود، نظامی نو تأسیس کرد و بدیهی بود که برای پیشبرد اهدافش باید به کادرسازی از همین مردم روی می آورد.

- بهره گیری از تازه مسلمانان در امور به آنها حس مشارکت و حس اهمیت داشتن و جزئی از این پیکر بودن به آنها می داد و در جذب آنان به منظومه پیوستگان به دین و عمیق تر شدن باورهایشان بسیار تاثیر گذار بود.

- بهره گیری از تازه مسلمانان در مبارزه با بت پرستی و سهیم کردن آنها در بت شکنی به معنای بکارگیری حداقل توان ها و ظرفیت ها در امور متناسب با آن توانایی هاست مثلا دادن مأموریت بت شکنی به یک تازه مسلمان به این معناست که اولویت با ریشه کنی شرک و پایدار کردن تفکر توحید است و در ابن مسیر لازم نیست برای کار اولیه زدودن نمادهای شرک یعنی بت ها حتما از صحابه پر سابقه و آگاه به جزئیات احکام دین استفاده شود بلکه یک تازه مسلمان کم اطلاع هم می تواند این کار را انجام دهد.

- بکارگیری تازه مسلمانان در مبارزه با بت پرستی تاثیر دو جانبه در هر دو سوی تقابل داشت از یک سو، مبارزه عملی با بت پرستی و شکستن بت ها، از سوی این مأموران و مبلغان جدید، باعث ریشه دواندن باور توحید در دلهای آنان می شد و دلبستگی های پیشین آنها را به بت پرستی از بین می برد و از سوی دیگر، مردمانی که در مقابل آنها بودند با بت شکنانی روبرو بودند که تا دیروز از جنس خود آنها بودند و امروز متوجه خطای خود شده و از آن دست برداشته اند. این احساس «مثل هم بودن» و از «جنس هم بودن» تاثیر بسزایی در پذیرش دعوت به توحید داشت . 

...........................................پاورقی ...............................................

1. الطبقات الکبرى ط العلمیة» (1/ 261):

‌‌وَفْدُ بَجِیلَةَ

قَالَ: أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ الأَسْلَمِیُّ قَالَ: حَدَّثَنِی عَبْدُ الْحَمِیدِ بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: 

قَدِمَ جَرِیرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْبَجَلِیُّ سَنَةَ عَشْرٍ الْمَدِینَةَ وَمَعَهُ مِنْ قَوْمِهِ مِائَةٌ وَخَمْسُونَ رَجُلا. [فَقَالَ رَسُولُ الله. ص: یَطْلُعُ عَلَیْکُمْ مِنْ هَذَا الْفَجِّ مِنْ ‌خَیْرِ ‌ذِی ‌یَمَنٍ عَلَى وَجْهِهِ مَسْحَةُ مَلَکٍ. فَطَلَعَ جَرِیرٌ عَلَى رَاحِلَتِهِ وَمَعَهُ قَوْمُهُ فَأَسْلَمُوا وَبَایَعُوا. قَالَ جَرِیرٌ:

فَبَسَطَ رَسُولُ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ - فَبَایَعَنِی وَقَالَ: عَلَى أَنْ تَشْهَدَ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَأَنِّی رَسُولُ اللَّهِ وَتُقِیمَ الصَّلاةَ وَتُؤْتِیَ الزَّکَاةَ وَتَصُومَ رَمَضَانَ وَتَنْصَحَ الْمُسْلِمَ وَتُطِیعَ الْوَالِیَ وَإِنْ کَانَ عَبْدًا حَبَشِیًّا. فَقَالَ: نَعَمْ. فَبَایَعَهُ. 

وَقَدِمَ قَیْسُ بْنُ عَزْرَةَ الأَحْمَسِیُّ فِی مِائَتَیْنِ وَخَمْسِینَ رَجُلا مِنْ أحمس الله. وکان یقال لهم ذاک فی الجاهلیة. فقال لهم رسول الله. ص:

وَأَنْتُمُ الْیَوْمَ لِلَّهِ. وَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ - لِبِلالٍ: أَعْطِ رَکْبَ بَجِیلَةَ وَابْدَأْ بِالأَحْمَسِیِّینَ.

فَفَعَلَ. وَکَانَ نُزُولُ جَرِیرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَلَى فَرْوَةَ بْنِ عَمْرٍو الْبَیَاضِیِّ. وکان رسول الله ص یُسَائِلُهُ عَمَّا وَرَاءَهُ.

 فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ أَظْهَرَ اللَّهُ الإِسْلامَ وَأَظْهَرَ الأَذَانَ فِی مَسَاجِدِهِمْ وَسَاحَاتِهِمْ. وَهَدَّمَتِ الْقَبَائِلُ أَصْنَامَهَا الَّتِی کَانَتْ تُعْبَدُ. قَالَ: فَمَا فَعَلَ ذُو الْخَلَصَةِ؟ قَالَ: هُوَ عَلَى حَالِهِ قَدْ بَقِیَ. وَاللَّهُ مُرِیحٌ مِنْهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ. فَبَعَثَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص إِلَى هَدْمِ ذِی الْخَلَصَةِ وَعَقَدَ لَهُ لِوَاءً. فَقَالَ: إِنِّی لا أَثْبَتُ عَلَى الْخَیْلِ. فَمَسَحَ رَسُولُ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ - بِصَدْرِهِ وَقَالَ: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ هَادِیًا مَهْدِیًّا! فَخَرَجَ فِی قَوْمِهِ. وَهُمْ زُهَاءَ مِائَتَیْنِ. فَمَا أَطَالَ الْغَیْبَةَ حتى رجع. فقال رسول الله. ص: هَدَمْتَهُ؟ قَالَ: نَعَمْ وَالَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ. وَأَخَذْتُ مَا عَلَیْهِ وَأَحْرَقْتُهُ بِالنَّارِ. فَتَرَکْتُهُ کَمَا یَسُوءُ مَنْ یَهْوَى هَوَاهُ وَمَا صَدَّنَا عَنْهُ أَحَدٌ. قَالَ: فَبَرَّکَ رَسُولُ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ - یَوْمَئِذٍ عَلَى خَیْلِ أَحْمَسَ وَرِجَالِهَا.]